67 yıl önce bugün (1 Şubat 1944) saatler 05.21’i gösterdiğinde Richter ölçeğine göre 7,4 meydana gelen depremde Gerede, Bolu ve Çerkeş'te binlerce ev yıkıldı. Deprem de resmi rakamlara göre 4.611 kişi öldü.
Bugün 1 Şubat 2011, depremin yıldönümü. Aradan 67 yıl geçmesine rağmen Çerkeş, Gerede ve Bolu'da büyük yıkıma neden olan depremde Çerkeş ilçesinin 3/2lik bölümü tamamen yıkılmıştı.
Gerede - Çerkeş depremi olarak geçen ve halk arasında da “Büyük Deprem” adıyla anılan 1 Şubat 1944 depremini çoğumuz görmedik ancak deprem gerçeğiyle yüzleşmek için bu önemli günü okuyucularımıza biz kez daha hatırlatmak istedik.
1 Şubat 1944 sabahı saat 05.21 de, gösterdiğinde şiddeti komşu Bolu, Ankara, Karabük illerinde de dikkate değer hasarlara neden olan depreme vatandaşlar uykuda yakalanmışlardı.
Richter ölçeğine göre 7,4 şiddetinde meydana gelen deprem Çerkeş, Mengen, Gerede ve Bolu’da büyük; komşu Ankara, Karabük illerinde de dikkate değer hasarlara neden oldu. Buralarda tespit edilen ölü sayısı yedi bine yakın, yıkılan ve harab olan evler ise 22 bin 865 civarındaydı.
Deprem sabahleyin daha ortalık karanlık iken saat 05.21 de meydana geldi. Uyanık olan görgü tanıkları korkunç bir uğultu ile beraber önce doğudan batıya ve batıdan doğuya şiddetli bir sarsılmanın ardından, aşağıdan yukarı itilme ve dönme duyduklarını bildirmektedirler. Bazıları bu esnada bir ışık gördüklerini de iddia etmişlerdir. Uçak sesi, gök gürlemesi, top seslerini andıran uğultunun sarsıntıya dönüştüğü anlaşılmaktadır. Bu gürültü Gerede’de yeraltından ve kuzeyden, Bolu’da gene yeraltından ve güneyden, Çerkeş’te yeraltından geldiği hissedilmiştir.
Çerkeş’ten Gerede’ye ve Bolu’ya uzanan fay hattı Abant Gölünden de geçmiştir. 1 Şubat sabahı donan göl, depremle beraber bir çatırtı ile buzların kırıldığını ve bazı parçaların havaya fırladığını revir bekçisi ifade etmiştir.
Gerede’de fay üzerindeki bazı binalar, iki metre kadar doğu-batı istikametinde sürüklendiği gibi, büyük çatlağın kuzey tarafına isabet edenler 30—40 santimetreden 1 metreye kadar aşağı kaymıştır. Burada kaymanın batıdan doğuya olduğu, binaların yolu kaparcasına sokak içine kaymalarından anlaşılır.
Bazı evler yalnız doğu-batı istikametinde kaymakla kalmamış, bir eksen etrafında da dönmüşlerdir. Bu suretle birbirleriyle çatışmış birçok evler görülmüştür.
Çerkeş’te harab olmayan ev kalmadığı gibi, birçok insan ve hayvan toplu ölümleri de olmuştur. Depremde 17 yüzyılda inşa edilen lV. Murat Cami tamamen yıkılmıştır.
Bolu’nun 5 km. güneyindeki küçük Ilıcanın suyu depremde kesilmiş, fakat iki hafta sonra eskisinden fazla gelmeğe başlamıştır.
Bolu gözlem istasyonunda senenin ilk üç ayı içindeki istatistikler incelendiğinde, büyük deprem öncesi Ocak ayında, orta şiddette üç yer sarsıntısı kaydedildiği görülür. Bu üç ay içinde barometre, asgarî 677 mm. azamî 704 mm basınç göstermiştir. Sonrasında 17 Ocak’ta orta şiddette bir sarsıntı kaydedilmesi, hava basıncı ile yer sarsıntısı arasında bir ilişki ihtimalini çağrıştırsa da, bu hususta daha çok incelemeler yapmadan kesin bir söz söylenemez.
Binalardaki hasarın büyük bir kısmı genç çökeltiler üzerine yapılmış olanlarda ve bilhassa bunların kâgir olanlarında görülmüştür. Temelleri esaslı bir alan üzerinde olan binalar nispeten az zarar görmüşlerdir. Bununla beraber ana çatlak üzerinde veya yakınında olan binanın inşa tarzı veya temeli ne olursa olsun zarar görmüştür.
Gerede — Çerkeş depreminin, Çerkeş doğusundaki fay boyunca oluşan hareketler sonucu meydana gelen tektonik bir deprem olduğu kabul edilebilir. Erzincan’dan Kelkit vadisi boyunca uzanan ve az çok doğu-batı istikametinde devam ederek Bolu-İzmit-Ganos’dan (Tekirdağ ilinde bir dağ) geçen sismik zon üzerinde denge yerleşmeleri zaman zaman az veya çok şiddette sarsıntılara sebep olmaktadır.
